Sheba Kumpinu Taangthu
Kumpi thupitak Solomon kiang a vahawh
kumpinu Seba tawh kisai taangthu ngaihnop-huaitak, tuni in i suutkhawm diing uh
hi. Christiante leh leitung a mi tamtakte’n a theih-ut uh hih Seba kumpinu, ama
hunlai a kumpi thupitak kua ahia? Chih thute mun tuamtuam a thu kigelh leh
kigente a pan in, hih a nuai a bang in i suutkhawm diing uh hi. Tualeh hih thu
pen kei gelhna tan ah hunsak kenla, a ban zonbeh in, na thu muhte ah na
ngaihdante hung kikuppih in chiin zong i ki-ngen uh hi.
Bible
a Sheba Kumpinu Kimuhnate
Sheba Kumpinu tawh kisai Bible in a genna
mun a tamkei a, a kimuhna masa pen ahihleh 1Kum. 10na ahi a, hilezong Sheba
tawh kisai in thu a genkei a, a silpiak tamdan a genzaw hi. Anihna 2Khang. 9na
ah tamlou a kimu kiik a, tuachiang in Matt.12:42 ah Simlam kumpinu chiin a
kigelh a, Luk. 11:31 ah zong Simlam kumpinu chiin a kigelh a, Bible mun dangte
ah a kigelhna a omlou hileh kilawm hi.
Kumpi Solomon kiang a dokna haksa taktakte
dong diing a, Arabia lam a kipan a hung kuan, hih Sheba kumpinu kua mawngmawng
e? a suan-le-khaak a kigente kuate ahi ua? Bible a i muhbang ua Sheba kumpinu
chihlouh a min dang lah, eite lak ah a thei kuamah i omkai ua, Bible a amin leh
a hung kipatna themkhat kigelhte chihlouh, amah tawh kisai a thu a kigelh
tamlouh man in, theih a haksa hi. Hilezong Middle East leh Africa a teengte
taangthu ah tamtak a kigelh hi.
Sheba
Kumpinu Min Dang Leh A Khaak A Kigente
Islam biakna lai siangthou Quran leh
Arabia mite leh Persia mite taangthu ah, kumpinu Sheba min Bilkish chi a gelh
in a om hi. Ethiopia lam mite taangthu ah kumpinu Sheba min pen Makedah (Simlam
kumpinu) chi a gelh in a om hi. Tualeh hih kumpinu’n Ethiopia mite pupa tawndan ah leh lai gelhna
(literature) tawh kisai in poimawhna liantak nei hileh kilawm in a kilang a,
tuachiin Ethiopian vaihawm mite leh Falasa mite’n a suan-le-khaakte uh hi in a
pom uh hi. Hih Falasa mite ahihleh Judah mi Ethiopia a teengte ahi uh hi.
Sheba
Kumpinu Doknate
Sheba kumpinu’n Solomon pilna thute a omna
pan a na zakha a hihman in a kiang ah a hung hawh a, tuachiin Bible ah, Sheba
kumpinu in Solomon kiang a dokna haksa taktakte a dong hi chih thu bek a kimu
a, hilezong a doknate bangbang e, chih taklat in a omkei hi. Tuaziak in hih
kumpinu doknate thei-ut mi nang leh kei bek hilou in, a kitam mahmah a,
tuachiin Theologian kichi mi pawlkhatte, Bible thu tawh kisai a zilna saangtak
neite’n, hih kumpinu’n kumpi Solomon kiang a a doknate bangbang e chih a zonna
ua, Israel leibu luite leh Judah nam a kigen Falasa namte laibu luite a
kilatdan in kumpinu’n Solomon kiang ah sil kibaklouhna leh lamdanna tawh kisai
lam deuhte a dong hi, chiin a mukhia uh hi. Tualeh Kumpi Solomon kimuhpih diing
a Sheba kumpinu kuan hun pen B.C. 965-926 kikaal hi diing in gingta uh hi.
Dokna Khatna: Kumpinu Sheba in paak a
hoihdan kibang, a tak leh a kheem theihkhen theihlouh nih Solomon a ensak a, “Khoi
pen a tak hi a, khoi pen a kheem e?” chiin a dong hi. Hilezong Kumpi piltak
Solomon in khuai zangh in tua paak a tak leh a kheem a enchian a, tuachiin a
dokna baihlamtak in a dawng hi. Aziak pen khuai in paak kheem a bawm utkei a,
paak taktak pen mah a bawm utzaw hi.
Dokna Nihna: Sheba kumpinu’n dokna dang
khat a dong kiik a, “Sagih a pawt a, kua a luut hi, nih in dawn diing a bawl
ua, khat in a dawn,” chiin a dong hi. Solomon in piltak in a dawng kiik a, “Hih
pen numeite kha-sial hun neihte tawh kisai genna ahi a, ni sagih sung a daih
hi, naupaaina in a zom a, kha kua sung a daih hi, nau nawi a ensakna a hi kiik
a, nausen in a nu nawi a nek thu ahi,” chiin a dawng hi.
Hihte bek hilou in, dokna haksa taktakte
zong Solomon kiang ah a dong a, tua a doknate ahihleh a kuan masang a a gam a
mi pil teeltuamte a kipan a a hung puak ahi. Hilezong Kumpi Solomon in
ngaihtuah buai zong ngailou in a dawngthei hi.
Sheba
Kumpinu Hung Kipatna
Cambridge University a mi pilte’n a muhdan
un, Israel kumpite taangthu kigelhnate leh Islam mite lai siangthou Quran leh
Arabian leh Persian taangthu a a kigelhdan in, Sheba Kumpinu leenggam pen, Asia
continent sung a om, Arabian Pennisula sim-saklam a om gam khat, tulai
kisiatnate in a buaisak gige Yemen hidan in a gen uh hi.
Yemen leh Jerusalem kikaal km. 2000 a
kigamla ahi a, Sheba kumpinu khual-hawh hunlai B.C. 965-926 hunlai in
kikawmtuahna lamlian hoihtak om diing in lam-et omlou hi. Tuaziak in Solomon
pilna theih-utna bek tawh vahawh ahi diam? Chih pen mi pilte theih-ut khat
ahita hi.
Sheba
Kumpinu Summeetbawlna
Kumpoi Solomon hunlai in Judah kumpite’n
gamsung kikawmtuahna lampite a opkhum uh ahihziak in, Sheba kumpinu sumbawlna
lawktak mura (myrrh) singnai a kipan a kibawl, gimnamtui a kizanghte, leh haal
namtui (incense) tawh kisai a haksatna a tuak ziak a Solomon tawh kihoulemna
neih diing lunggulhna ziak a hung kuan zong a hikha diing hi a chi uh hi.
Tuachiin Solomon tawh kilemna kiptak nei in Sheba kumpinu a kilehta chih muh a
hihziak in, summeetbawlna tawh kisai in Sheba leh Solomon in kilemna a nei uh
hi, zong a kichi hi.
Sheba
Kumpinu’n Solomon tawh Zawlta Nei??
Mi pilte leh Bible zil mi Theologiante leh
Ethiopian National Epic (Ethiopia gam a mi minthangte taangthu kigelhna laibu)
a Kebbranagat a chih uh laibu kum zabi 14 hunlai veel a kigelh ah, Solomon leh
Sheba kumpinu’n zawlta pasal khat a nei ua, a min Menirlik hi a gen in a om hi.
Solomon kiang a Sheba kumpinu a vahawhlai in a lumkhawm ua, tuachiin a gamlam
uah a kilehta hi. tuachiin a gai a, tapa Menirlik a nei hi. Hilezong kumpinu
Sheba in a tapa Menirlik kum 21 ahih dong a pa tawh a kimusak kei a, kum 22 a
chin in a pa leenggam Jerusalem ah, a pa tawh kimu diing in a sawl hi, a chi uh
hi. Solomon in a tapa amuhtak in kibang a kisa a, taangthuluite a a kigelhdan
in, Menirlik a pa Solomon tawh a kisun mahmah ua, Solomon leh kumpi innkuante a
diing a zong Solomon tapa hikei chih ngam-huailou khawp a, pilna leh meel a
kibangtak ahi uh hi, a chi uh hi. Tuabang a a pa Solomon kiang a hun bangtan
hiam a omtak in, Solomon in a ngai a, kileh lou a, a kiang a om a, goutan zong
pia diing in a zolta hi, tuachiin hih thute ziak in Solomon innsung ah buaina a
hung omta hi, chiin zong a kigen hi.
Sheba kumpinu dawithu siamna, meel hoihna,
a kheeng a mul tamdante, Solomon in amah kimuhpih diing a a sap ahi chih thute
leh a taangthu dangte hunlem dang ah genkhawm thak mai ni aw!...

Comments
Post a Comment