Naupangte Thatpa, Kumpi Herod
Naupang
i hihlai ua kipan a Upa leh Pastorte gen minthang Kumpi Herod tungtaang thu
tamlou i ngaihsut khawm diing uh hi.
Kumpipa
Hihna Diing a Panlakna leh Thuneihna
Ni
danglai in Israel gam leh a kiim a gamteng zousiah pen Palestine a na kichi hi.
Hih hunlai in, leitung pumpi Kumpi khat ukna leh Sepai thahat a vaihawmna in a
om hi. Hih kumpi vaihawmpa min ahihleh Kumpi Kaisar ahi a, Rome kumpipa ahi hi. Hih hunlai a vaihawm siam,
giitlouhpil leh sil bawldan siam mahmah pasal khat a om a, amah pen Herod ahi.
Ama’n Palestine gamsung a Kumpi hihna, vaihawm-thuneihna a neitheina diing in,
Rome Kumpi Kaisar kiang ah a va-ngen a, khuttawi manpha mahmahte zong tawidan a
gen in a om hi. Tuachiin a ngetna bang a piak in a om a, a thuneihna zong a
zangsiam mahmah hi. Hih kumpi hihna a khut a a omtak in, Pasian kamsaangte
mangmuhna a, Judate kumpi diing khat hung piang diing chih thuthang a kihah gen
ziak in, a lung nuamkei hi. A lungsim a tawldamna a omtheih louh ziak in hibang
in a hung ngaihtuah hi, “Judah leh a kiim a gamte tung a kumpi diing a Rome
Kumpi Kaisar in a hung pansak hi a, bangchidan a Judahte’n hisung a kumpi dang khat a
neihtheih diing uh e?” a chi hi. Hibang a lungsim tawldam theilou leh, Judahte
kiphinate ziak a lung noplouhna tuamtuam tawh a om laitak in, Suahlam a kipan
in mipilte, kineplouhpi in a hung tungta mawk ua, “Judahte kumpipa a piangta
chih thu ka za ua, a mun khoisung e, Amah veh diing a hung kuan hi ung. Suahlam
a kipan in Aksi ka mu uh uhi,” a chihtak un, Herod a diing in thuakzawhlouh
khop in a na hi. Heh mahmah napi, a hehna kilanghsak ngamlou in Herod a om a,
tuachiin mi pilte a sam a, aksi a muh hun uh, limtak a a dok khit in, naupang
kum nih nuailamte thah diing ahi chiin thupukna a lata hi (Mathai 2:7).
Tuachiin ama’n siampite leh laigelh mite a sam a, ama’uhte thugen dungzui in
Bethlehem ah a sawl hi.
Herod
Zite
Herod
in zi li a nei a, ama’uhte ahihleh;
1.
A zipi or a zi masa min MARIAMNE ahi a, Asmonian mi ahi. Hihnu in tapa khat a
nei a, a min Aristobulus a kichi hi. Hih Aristobulus in tapa khat a nei a, a
min Herod Agrippa 1 a kichi hi (Nas. 25:13).
2.
A zi nihna zong MARIAMNE mah a kichi veve a, Judahte siampi Simon tanu ahi.
Hihnu in tapa khat a nei a, a min Heros Philip 1 a kichi hi (Matt. 143).
3.
A zi thumna nu ahihleh MALTHACE a kichi a, hihnu in tapa nih a nei hi. Ama’uhte
ahihleh Herod Antipas (Lk. 3:1, 19; 9:7) leh Archelaus (Matt. 2:22) ahi uh hi.
4.
A zi lina nu min CLOPATRA a kichi a, Jerusalem khaw-mi ahi. Hihnu in tapa khat
a nei a, amin Herod Philip II a kichi hi (Matt. 16:13; Lk. 3:1).
Herod
Sihna Leh A Zaa Luahte
Herod
sih hun pen, Jesu nu Mari leh a pa Joseph in Egipt gam a a taaipih kaal uh, leh
Bethlehem leh a kiim a khuate a naupang kum nih nuailamte kithah khit a si ahi.
Tuachiang in, Herod sih thu Kumpi Kaisar, Rome kumpipa’n a zaaktak in, Israel
gamsung a vaihawmnate a ta pasal thumte kiang ah a hawmsak hi. A vaihawmna
gamte uh hih a nuai a bang ahi:
1.
Herod Arkelaus in, Judia, Samaria, leh Idumea gamte ah vaihawmna a tang hi.
2.
Herod Philip in, Galilee simlam gamte, leh Suahlam gamte ah vaihawmna a tang
hi.
3.
Herod Antipas in, Galilee gam liantak leh Perea gamte ah vaihawmna a tang hi.
Tuachiih
hih sanggamte a diing a kikhen gamte tung a gaalkaap haatna leh tha-theih,
mat-theihna thunei diing in Pilat guat in a om hi. Mangkang haam in gen lei, Military Governor over all the Palestinian
land chi dan ahi hi.
Herod
Arkelaus
Herod
Arkelaus in a zi masa pen a khuul a, a nu sanggamnu tapa zi meel hoihtak,
Glaphyra laaksak in a kiteenpih hi. Hih thu pen, a gamnei Judahte’n a zaakdah
mahmah ziak un kiphinna thupitak a na bawl uh hi. Hih kiphinna sousaangtak
bekhdaihna diing in Herod Arkelaus in Judahte mi tuul thum, khatvei thu in a
that hi. Thah a om mi tamzawte ahihleh mawhna neilou, gam siangthou en a hung
khualzin, gamtuam mite ahi uh hi. Herod Arkelaus in hihbang a mi a thah hunlai
pen, Egipt gam a kipan a Josephte innkuan hung kileh hun tawh a kituak ziak in,
Judia gam a kileh ngamlou in Galilee gam a khua khat Nazareth kichi ah a
paizawta uh hi (Matt. 2:22-23). Hihpa gamtatna a vaalseng ziak in Judahte’n
Rome a thunei lianpen Kumpi Kaisar kiang ah a heek ua, tuachiin Gaul kichi gam
khat a siden diing a sawlkhiat in a omta hi.
Herod
Philip
Herod
Philip in a ukna gamsung teng ah, Judah mite a tamkei ua, Greek ham kihahzakna
deuh ahizaw hi. Ama’n Kumpi Kaisar leh ama min pua in khopi khat a lam a, tua
khopi min Kaisaria Philip a kichi hi. Amah AD 34 tuampawl a si a gintaat ahi.
Tualeh hihpa ukna gam pen, Jesu’n a nungzuite kiang a, ‘Kei kua ka hia?’ chi a
a dokna mun ahi, zong a kichi hi (Matt. 16:13).
Herod
Antipas
Herod
Antipas in a ukna gamsung ah khopi khat a lam a, tua khopi min Tiberias a kichi
hi. Amah mi giitlouhpiltak leh hamhuaitak ahi a, a zuautatnate ziak in Jesu
mahmah in zong, si-al a na chi hi (Lk. 13:31-32 sim in). Amah Rome khopi a hawh
diing a a kuanlai in, a nu naunu tapa Herod Philip chih min puapa inn ah a
vazintung a, sawtsim a taam hi. Hihbang a a taam sung in, ama’n zong a u-pa
Arkelaus bang in, Herod Philip zi meel hoihtak tawh a hung ki-ngai mahmah uh
hi. Tuachiin a zi a khuul a, Herod Philip zi Herodias a kiteenpihta hi. Hih thu
pen, Baptistpa Johan in zadah mahmah ahihman in, ‘Na sanggampa zi na suhsak,’ a
vachi hi. Tuachiin Herodias in lungsim a hung bawl a, Baptispa Johan sihna
diing lemtaang a zongta hi. Ni khat a tanu ‘Birthday’ a hung tung a, tuachiin a
tanu a hung laamta hi. Hih laamna in a pa lungdamsak mahmah ahihman in a tanu
kiang ah, ‘Bang k’ung pia diai?’ a chi a, tuachiin a tanu in a nu thuhilhna
bang in Baptistpa Johan lu a ngen a, Baptistpa Johan in a sihlawhta hi (Mk.
6:14-29). Hihbang a a gamtatnate ziak in Antipas a lung nuamthei kei a,
kisuanlahna leh kisiikna lungsim tawh a hinkhua a zanghta hi. Tualeh Jesu
mahmah zong Baptispa Johan hung thou kiik dan a ngaihtuahna a nei hi (Matt.
14:1-12). A tawp ah, a thuneihna zousiahte Kumpi Kaisar in a laaksak a, Herod
Agrippa I kichipa kiang ah a piata hi.
Herod
Agrippa
Herod
Agrippa ahihleh Jerusalem leh a kiim a khuate a naupangte thatpa Herod tupa
ahi. Amah a gilou mahmah a, leitung kivaipuakna ah thu a thei a, Saptuamte zong
a bawlsia or a gawt hi. Hihpa giitlouhdan pen LST Nasepte 12:1-24 ah muhtheih
in om hi. Kumpi Kaisar a sih khit a Kumpi a hung pangthak Claudius in hih Herod
Agrippa I kiang ah, Arkelaus ukna gam, Judia gam, Samaria gam, leh Antipas ukna
gam, Galilee leh Peria gamsung teng uk diing in a guat a, kumpi hihna zaa zong
a piakbehlap hi. Ama’n a pu Herod the Great ukna gam zousiah a uk hi. Amah a
kithu neisak mahmah a, tuachiin Jesu nungzui Jakob a that a, Peter zong thong
ah a khum hi (Nas. 12:1-19). Amah a kiliansak a, tuachiin thupina Pasian a pia
utkei a, tuachiang in Pasian in amah a thatta hi (Nas. 12:21-23). Tualeh
Nasepte bung 25 leh 26 sung a, St. Paul bawlsia a, gimthuakna piapa pen Herod
Agrippa I ahi hi.

Comments
Post a Comment