Mi Thupi Mosi Taangthu Dangkhat



By: Pastor Thangdoulal Suantak

 

Bible: Exo. 1:22, Tuakhit in Faro in mi zousiah thu a pia a, “Hebru mite a kipan a ta pasal piang zousiah Nile lui a na pai diing ua, tanute pen na hingkhawi diing uh hi,” a chi hi.

Kumpipa a kipan a hibang thupiak a om hunlaitak in Mosi a piang a, tuachiin a sihlouhna diing khualna in Nile guun piau a bawm sung khat a lumsak in, tui tung ah a laamsak uh ua, tua pen Faro tanu in mu in, a ta diing in a lata chih i theih chiatsa uh ahi.

Mosi pa min Amram ahi a, a nu min Jochebed ahi a, tualeh Mosi ka ta ahi chia a pichin dong a keem Faro tanu min Bithiah ahi. A piankum ahihleh, James Usher in suutdan in, Jesu pian masang kum, 1571 hunlai hi diing in a ngaihsun a, hih pen B.C. 1571 chihna ahi a, mi siam tamtakte gintatdan zong ahi. A pianna mun ahihleh Israel tate saltan hunlai a a omna uh Goshen gam ahi.

Bithiah (Mosi ka ta ahi chia a pichin dong a keem Faro tanu) in Mosi hoihtak in a keemtou a, mite a phaklouh diing lau in ata Mosi kepna ah a hahpan mahmah hi. Tualeh Mosi in apa Faro deihsakna a ngahtheihna diing in zong tha-le-zung tamtak seeng hi. Mosi a hung pichin a, Egipt siamna zousiah theikim a, mi siam leh piltak ahung hihna ziak zong anu Bithiah hahpan ziak ahi. Tualeh Bithiah (Mosi ka ta ahi chia a pichin dong a keem Faro tanu) in Mosi a it in a deihsak mahmah a, a pa tha kheng in Faro hithei leh chih a duhthusam ahi.

 

1. Mosi Zawlthu

Mosi pen a neulai a kipan a meel hoih ahi a, Nile guun piau a amah mute’n zong hoih a sak ziak ua a laak uh ahi. Amah pen kumpi thupi Faro nuai a khanglian in, Egipt gam siamna zousiah a zilsuak a, lai siamtheitak leh pichingtak, mi pian-nalh leh meel-hoih mahmah zong ahi.

Prof. James Usher leh Historiante’n Mosi tungtaang tawh kisai a sui zeelna ua, Mosi din saandan pen, feet 6 leh inches 9 a a gelhziak un, a lian mahmah hi chih pen a kichian hi. Amah taksa a mawklet ahikei a, a taksa a kituup a, a kilawm mahmah hi. Hibang ahihziak in ama hunlai in a gam pumpi ah a hoihna leh kilawmnate gen minthang in a om hi.

Amah hunlai in kumpipa tanu Nefertari kichi nu-ngak meel hoih mahmah khat a om a, a hoihna gam zousiah a a kithan ziak in, kumpipa tapa ka hi kichithei zousiah in a heel un, kiteenpih diing in a zolzol uh hi. Tualeh Nefertari pen Seti khatna hunlai a nu-ngaak meel hoih ahi a, a pa min Seti ahi a, Egipt gam a kumpi ahihziak in Faro a kichi hi. Hihpa pen Ramases nihna pianna pa ahi a, Mosi in zong pa a a neih leh Mosi Faro hihsak sawm a panla, Seti khatna chi a kitheipa zong ahi. Tuaziak in Nu-Ngak Nefertari leh Rameses leh Mosi-te unau ahi uh hi.

 

1.1: Mosi Lawmnu Nefertari Hoihdan

Nefertari ahihleh nu-ngak meel hoih, amah hunlai a amah saang a hoihzaw a kigen omlou, pilna, pian-nalhna leh etlawmna himhim ah, leitung kumpite tanute tengteng saang a etlawmzaw leh hoihzaw a gen minthang ahi. Faro kiang a hung hawh kumpi khat pouhpouh, a hoihsa lou khatbeek a omkei ua, Kumpinu hikei lezong kumpipa’n a hoihna suang in a gei a tousak zeel hi. Tualeh Faro kiang a summet bawlna tawh kisai leh sil tuamtuam tawh kisai a hung hawh kumpite’n a gamlam uh a tun nung chiang un zong Nefertari hoihna leh etlawmnate a houlimna taangpi in a nei uh hi. Egipt mite’n ah hih nu pen ni (sun) pasian (Aton) chi in a na tawisang uh hi. Tualeh hih Nefertari taangthu ah leitung nopsakna lampangte tamtak zong gelh in a om a, Egipt in a kileppih thei taktak louh gamte zong, Nefertari tawh a omkhawm naak uh leh a neem zeel uh hi chi a, laibu a gelh zong mi tamtak a om, a kichi hi.

 

1:2:. Mosi leh Nefertari Ki-ngaihna 

Yale Divinity School (USA a zilna innpi tunding masak thumte lak a khat ahi a, tualitak in hih zilna innpi kum 319 a upa ahita hi) a O.T Criticism and Interpretation a siamna hoihtak/ theihna giltak nei Prof. John Collins leh hih zilna innpi a mi tungtuang diakte’n Mosi tungtaang thu a suina uah, Mosi pen Faro in a deihsak mahmah a, tualeh amah ah kumpi hih theihna diing quality a om a, a nunneem a, a poimawh hun ah zahtaak-huaitak a omdan zong a siam a, gamdang hung kipan palaite na vaidawn diing in zong apa Faro in Ramases saang in a muanzaw hi. Tualeh a thugen/ houlim a siam a, apa Faro in nna sep diing a piak zousiah bukimtak in a zou zeel a, gam mipite’n Ramases saang in a neelzaw uh hi. Tualeh a hunlai a poimawh mahmah gaalkaapte makaihdan a siam a, nguuitak a om gaalkaapte hanthawn a, tha thohsakna diing a thugen a siam mahmah ziak in Faro in Mosi a koih saang mahmah hi. Hihbang ahihziak in Nefertari in zong Mosi a deihgawh in, a motpih phial-phial a, Mosi pawtnate ah a zui mun mahmah hi. Mosi in zong amah bang nu-ngak meel hoihtak kiang a om khawk a sa tuankei a, tuachiin Mosi teenna inn ah Nefertari a vahawh tamialmual hi. Tualeh Mosi zong Nefertari omna ah a hawh mun mahmah hi.

Mosi leh Nefertari a ki-ngaih ziak un Mosi in suanlam a simchinglou leh neu nounoute bawl in Kumpi kimuhpih diing chi in Nefertari kiang ah a hawh tadendon a, tuachiin a hun masate uh saang in a kimu mun mahmahta uh hi. A kaal simthu uh Faro in zong a theisiam mahmah hi. Hihbang hunlaitak in Ramases a kipan in haksatna a tuakta uh hi.  Khatvei Egipt mite’n Nile Kutpi zakna diing a a kisakna uh en diing in Mosi a sawl a, hilezong Mosi amah bek a pailou in kumpi tanu Nefertari a zawhpih a, tuachiin anih un Nile kutpi kisak kholhna a enkhawmta ua, a etdik khit un, innlam a kileh lou in Nile guun piau a Faro huan ah, kuamah sukbuai louh in hun a zangh khawm uh hi. Hih hun in zong Rameses in Mosi leh Nefertari apa Faro kiang ah a heek a, a bawl diing uh bawllou chiin a ngawh hi. Hilezong Faro in a tapa Ramases kiang ah, kumpi tanu meel hoihtak a zi diing a amuhsak diingdan thute a na kikuppih zaw hi.

 

(Ramases in apa Faro kiang a amah nung a Faro hi a, Nefertari tawh kiteen diing a lunggulhna leh Nefertari a deihgawhdan thute tutung in i nuse mai diing uh hi)

 

2. Mosi Egipt Gam Faro Hihtheihna Diing Lemtaang

Egipt gam Faro hihtheih na diing lemtaang Mosi a diing in a tam mahmah a, 2016 kumlai a US election a Hillary leh Trump kikhiat bang in Mosi leh Ramases a kikhia ua, Mosi a diing in Faro hihna diing 91% in a lemtaang a, Ramases a diing in 9% bek ahi. Hilezong Trump teelching a a omdan bang in Ramases Faro diing a teelching in a omzaw hi. Ramases leh Mosi pen Faro ta tuak ahi ua, hilezong pilna, siamna, theihna, thugen siamna leh lamkaih siamnate ah a kikhe mahmah uh hi. Banglam peuh a Ramases in Mosi a phaklouh ziak leh Faro zi diing Nefertari ahi a, tualeh Nefertari in Mosi a deih a, a ngai mahmah a, tuate ziak in Mosi pen Faro hi diing in, gam mipite leh a lawmnu Nefertari leh Ramases leh apa uh Faro mahmah in zong a na ngaihtuah uh ahi. Hihte ziak in Ramases in Nefertari a kiteenpih diing thu leh Faro ahi diingdan thute apa Faro kiang ah a gen a, hih thute Nefertari in zong a na thei a, tuachiin apa Faro kiang ah, Ramases tungtaang thu ngaihtuah diing a nget a sawm a, hilezong Mosi in amah (Nefertari) a kiteenpih a, Faro ahih chiang a ngaihtuah diing in Nefertari a na zol lungdam zeelzaw hi. Hibang a Mosi in a lawmnu a zol lungdamna ziak ahihleh kumpi innpi sung a kilemlouhna huaisetak, gam mipite theih a a pawt diing a deihlouhna ziak hi daan in a kigen hi.  

 

3. Mosi leh Ramases Kaal Buaina

Ramases in Mosi leh Nefertari ki-ngaihdante leh a kizuihdante uh a theih zawh in, apa Faro in amah saang in Mosi a deihsakzaw chih a theitou zeel ziak in, Mosi kiatmang theihna diing lampi zon chihtak in a zongta hi. Tuachiin apa Faro kiang ah Mosi a vaheek tamialmual a, demtheihna diing a lampi om zousiah ah a den hi. Hilezong amah saang a pilzaw, theihna gil neizaw, thugen siamna neizaw leh nunneemtak, mi vaidawn leh houlimdan siam Mosi a dem zoukei ahi. Tualeh banglam peuh a Ramases in Mosi a phaklouh ziak in, apa’n a deihsak in a ngaisaang zaw chih a thei a, apa tha kheng a Faro a Mosi a hung pankhaak diing launa a neih ban ah, Mosi leh Nefertari a ki-ngai ua, tualeh Nefertari pen Faro zi ahih diing thu apa Faro in a na gensa ahih tawh Mosi siatna diing Ramases in zon chihtak in a zong hi. Mosi bulbal neilou ahi chihte leh heek theih na diing lampi om zousiah a Ramases in Mosi a heek a, a siatna diing a zonlai in, ni khat Mosi saltang Israel mi khat leh Egipt mi khat kihaauna a tuakkha a, tuachiin Egipt mipa a thatta hi. Hih thu Ramases tungtawn a Faro bil a lut diing ahi chih leh a Nefertari bil a lut diing ahi chih Mosi in a thei a, bulbal neiloupa bulbal muhkhiat ahihtaak diing ziak in Mosi taimang hi.

 

4. Pasian In Egipt Gam A Kileh Diing A Mosi A Sawllai A, Bangziak A Mosi Utlou A, Suanlam Tamtak A Bawl E?

Achii leh a nam it, pasal hangsan Mosi in, a nam mite a itna ziak in Egipt mite khat that in Egipt gam a nuseta a, tuachiin Midian gam a siampupa inn ah a hung khawsata hi. Tuachiin Mosi in a sunghpa gan honte ching in hinkhua a hung zangh a, hibang ahihlaitak in Pasian in amah a sam a, Egipt a kileh a, a mi Israelte puikhia diing in thu a pia hi. Hilezong Mosi in Egipt gam a nung phaak kiik diing haksa sa in a huphulh mahmah a, tuachiin Pasian mai ah, hangsantak in suanlam tamtak a bawlta hi. Tuate ahihleh hibang ahi:

Thugen siamna neilou: Mosi pen thugen siamlou dan a kigen in Pasian kiang ah a utlouhna suanlam a bawl hi. Ataktak a chih in Mosi pen, a tunglam a i na gensate uh bang in, thugen a siam mahmah hi.

Mi dang-awk: Hih zong pen suanlam maimai ahi. Egipt kumpipa’n ama kiang a hawh mi thupi dangte leh kumpite vaidawn a, siamtak a houlim a azak Mosi ahi a, a dang-awk ahi kei a, a utlouh ziak a suanlam a a bawl ahizaw hi. Tualeh a dang zong tampi omkha in teh, hilezong tuate ensau lou in, Egipt gam a kileh diing Mosi utlouhna ziakte i enzaw diing uh hi.

Egipt gam a kileh diing Mosi utlouhna ziak ahihleh:

1. A lawmnu (A first love nu) Nefertari tawh kimuh diing a huphulh mahmah hi.

2. Anu Bithiah meel mu-ngam diing in a ki-ngaihsun kei hi.

3. Ramases in a na thah mai diing a lau hi.

4. Faro a tung a khasia in, a ngetnate a pichinkei diing, chih a theih hi.

5. Egipt mipite ngaihsanpa pen, tun a Muhdahpa uh ahita diing chih a thei hi.

Hite lou zong a dang genbeh ut tamtak a omlai a, hilezong a sausimtak ziak in i hunsakta diing uh hi. Theihbeh ut na neih leh www.dailystar.com ah sim in.

Hih na sim thute tungtawn in Toupa Pasian in thupha hung peta hen…

 

 

 

Comments

Popular posts from this blog

Damlai Gawtmun

TONGKUP-ZAITHA

ETTONTAAK, LARA DUTTA-TE NUPA