Mi Thupi Mosi Taangthu Dangkhat
By:
Pastor Thangdoulal Suantak
Bible: Exo. 1:22, Tuakhit in Faro in mi
zousiah thu a pia a, “Hebru mite a kipan a ta pasal piang zousiah Nile lui a na
pai diing ua, tanute pen na hingkhawi diing uh hi,” a chi hi.
Kumpipa a kipan a hibang thupiak a om
hunlaitak in Mosi a piang a, tuachiin a sihlouhna diing khualna in Nile guun
piau a bawm sung khat a lumsak in, tui tung ah a laamsak uh ua, tua pen Faro
tanu in mu in, a ta diing in a lata chih i theih chiatsa uh ahi.
Mosi pa min Amram ahi a, a nu min Jochebed
ahi a, tualeh Mosi ka ta ahi chia a pichin dong a keem Faro tanu min Bithiah
ahi. A piankum ahihleh, James Usher in suutdan in, Jesu pian masang kum, 1571
hunlai hi diing in a ngaihsun a, hih pen B.C. 1571 chihna ahi a, mi siam
tamtakte gintatdan zong ahi. A pianna mun ahihleh Israel tate saltan hunlai a a
omna uh Goshen gam ahi.
Bithiah (Mosi ka ta ahi chia a pichin dong
a keem Faro tanu) in Mosi hoihtak in a keemtou a, mite a phaklouh diing lau in
ata Mosi kepna ah a hahpan mahmah hi. Tualeh Mosi in apa Faro deihsakna a
ngahtheihna diing in zong tha-le-zung tamtak seeng hi. Mosi a hung pichin a,
Egipt siamna zousiah theikim a, mi siam leh piltak ahung hihna ziak zong anu
Bithiah hahpan ziak ahi. Tualeh Bithiah (Mosi ka ta ahi chia a pichin dong a
keem Faro tanu) in Mosi a it in a deihsak mahmah a, a pa tha kheng in Faro
hithei leh chih a duhthusam ahi.
1.
Mosi Zawlthu
Mosi pen a neulai a kipan a meel hoih ahi
a, Nile guun piau a amah mute’n zong hoih a sak ziak ua a laak uh ahi. Amah pen
kumpi thupi Faro nuai a khanglian in, Egipt gam siamna zousiah a zilsuak a, lai
siamtheitak leh pichingtak, mi pian-nalh leh meel-hoih mahmah zong ahi.
Prof. James Usher leh Historiante’n Mosi
tungtaang tawh kisai a sui zeelna ua, Mosi din saandan pen, feet 6 leh inches 9
a a gelhziak un, a lian mahmah hi chih pen a kichian hi. Amah taksa a mawklet
ahikei a, a taksa a kituup a, a kilawm mahmah hi. Hibang ahihziak in ama hunlai
in a gam pumpi ah a hoihna leh kilawmnate gen minthang in a om hi.
Amah hunlai in kumpipa tanu Nefertari
kichi nu-ngak meel hoih mahmah khat a om a, a hoihna gam zousiah a a kithan
ziak in, kumpipa tapa ka hi kichithei zousiah in a heel un, kiteenpih diing in
a zolzol uh hi. Tualeh Nefertari pen Seti khatna hunlai a nu-ngaak meel hoih
ahi a, a pa min Seti ahi a, Egipt gam a kumpi ahihziak in Faro a kichi hi.
Hihpa pen Ramases nihna pianna pa ahi a, Mosi in zong pa a a neih leh Mosi Faro
hihsak sawm a panla, Seti khatna chi a kitheipa zong ahi. Tuaziak in Nu-Ngak
Nefertari leh Rameses leh Mosi-te unau ahi uh hi.
1.1:
Mosi Lawmnu Nefertari Hoihdan
Nefertari ahihleh nu-ngak meel hoih, amah
hunlai a amah saang a hoihzaw a kigen omlou, pilna, pian-nalhna leh etlawmna
himhim ah, leitung kumpite tanute tengteng saang a etlawmzaw leh hoihzaw a gen
minthang ahi. Faro kiang a hung hawh kumpi khat pouhpouh, a hoihsa lou khatbeek
a omkei ua, Kumpinu hikei lezong kumpipa’n a hoihna suang in a gei a tousak
zeel hi. Tualeh Faro kiang a summet bawlna tawh kisai leh sil tuamtuam tawh
kisai a hung hawh kumpite’n a gamlam uh a tun nung chiang un zong Nefertari
hoihna leh etlawmnate a houlimna taangpi in a nei uh hi. Egipt mite’n ah hih nu
pen ni (sun) pasian (Aton) chi in a na tawisang uh hi. Tualeh hih Nefertari
taangthu ah leitung nopsakna lampangte tamtak zong gelh in a om a, Egipt in a
kileppih thei taktak louh gamte zong, Nefertari tawh a omkhawm naak uh leh a
neem zeel uh hi chi a, laibu a gelh zong mi tamtak a om, a kichi hi.
1:2:. Mosi leh Nefertari Ki-ngaihna
Yale Divinity School (USA a zilna innpi
tunding masak thumte lak a khat ahi a, tualitak in hih zilna innpi kum 319 a
upa ahita hi) a O.T Criticism and Interpretation a siamna hoihtak/ theihna
giltak nei Prof. John Collins leh hih zilna innpi a mi tungtuang diakte’n Mosi
tungtaang thu a suina uah, Mosi pen Faro in a deihsak mahmah a, tualeh amah ah
kumpi hih theihna diing quality a om a, a nunneem a, a poimawh hun ah
zahtaak-huaitak a omdan zong a siam a, gamdang hung kipan palaite na vaidawn
diing in zong apa Faro in Ramases saang in a muanzaw hi. Tualeh a thugen/
houlim a siam a, apa Faro in nna sep diing a piak zousiah bukimtak in a zou
zeel a, gam mipite’n Ramases saang in a neelzaw uh hi. Tualeh a hunlai a
poimawh mahmah gaalkaapte makaihdan a siam a, nguuitak a om gaalkaapte hanthawn
a, tha thohsakna diing a thugen a siam mahmah ziak in Faro in Mosi a koih saang
mahmah hi. Hihbang ahihziak in Nefertari in zong Mosi a deihgawh in, a motpih
phial-phial a, Mosi pawtnate ah a zui mun mahmah hi. Mosi in zong amah bang
nu-ngak meel hoihtak kiang a om khawk a sa tuankei a, tuachiin Mosi teenna inn
ah Nefertari a vahawh tamialmual hi. Tualeh Mosi zong Nefertari omna ah a hawh
mun mahmah hi.
Mosi leh Nefertari a ki-ngaih ziak un Mosi
in suanlam a simchinglou leh neu nounoute bawl in Kumpi kimuhpih diing chi in
Nefertari kiang ah a hawh tadendon a, tuachiin a hun masate uh saang in a kimu
mun mahmahta uh hi. A kaal simthu uh Faro in zong a theisiam mahmah hi. Hihbang
hunlaitak in Ramases a kipan in haksatna a tuakta uh hi. Khatvei Egipt mite’n Nile Kutpi zakna diing a
a kisakna uh en diing in Mosi a sawl a, hilezong Mosi amah bek a pailou in
kumpi tanu Nefertari a zawhpih a, tuachiin anih un Nile kutpi kisak kholhna a
enkhawmta ua, a etdik khit un, innlam a kileh lou in Nile guun piau a Faro huan
ah, kuamah sukbuai louh in hun a zangh khawm uh hi. Hih hun in zong Rameses in
Mosi leh Nefertari apa Faro kiang ah a heek a, a bawl diing uh bawllou chiin a
ngawh hi. Hilezong Faro in a tapa Ramases kiang ah, kumpi tanu meel hoihtak a
zi diing a amuhsak diingdan thute a na kikuppih zaw hi.
(Ramases in apa Faro kiang a amah nung a
Faro hi a, Nefertari tawh kiteen diing a lunggulhna leh Nefertari a deihgawhdan
thute tutung in i nuse mai diing uh hi)
2.
Mosi Egipt Gam Faro Hihtheihna Diing Lemtaang
Egipt gam Faro hihtheih na diing lemtaang
Mosi a diing in a tam mahmah a, 2016 kumlai a US election a Hillary leh Trump
kikhiat bang in Mosi leh Ramases a kikhia ua, Mosi a diing in Faro hihna diing
91% in a lemtaang a, Ramases a diing in 9% bek ahi. Hilezong Trump teelching a
a omdan bang in Ramases Faro diing a teelching in a omzaw hi. Ramases leh Mosi
pen Faro ta tuak ahi ua, hilezong pilna, siamna, theihna, thugen siamna leh
lamkaih siamnate ah a kikhe mahmah uh hi. Banglam peuh a Ramases in Mosi a phaklouh
ziak leh Faro zi diing Nefertari ahi a, tualeh Nefertari in Mosi a deih a, a
ngai mahmah a, tuate ziak in Mosi pen Faro hi diing in, gam mipite leh a lawmnu
Nefertari leh Ramases leh apa uh Faro mahmah in zong a na ngaihtuah uh ahi.
Hihte ziak in Ramases in Nefertari a kiteenpih diing thu leh Faro ahi diingdan
thute apa Faro kiang ah a gen a, hih thute Nefertari in zong a na thei a,
tuachiin apa Faro kiang ah, Ramases tungtaang thu ngaihtuah diing a nget a sawm
a, hilezong Mosi in amah (Nefertari) a kiteenpih a, Faro ahih chiang a
ngaihtuah diing in Nefertari a na zol lungdam zeelzaw hi. Hibang a Mosi in a
lawmnu a zol lungdamna ziak ahihleh kumpi innpi sung a kilemlouhna huaisetak,
gam mipite theih a a pawt diing a deihlouhna ziak hi daan in a kigen hi.
3.
Mosi leh Ramases Kaal Buaina
Ramases in Mosi leh Nefertari
ki-ngaihdante leh a kizuihdante uh a theih zawh in, apa Faro in amah saang in
Mosi a deihsakzaw chih a theitou zeel ziak in, Mosi kiatmang theihna diing
lampi zon chihtak in a zongta hi. Tuachiin apa Faro kiang ah Mosi a vaheek
tamialmual a, demtheihna diing a lampi om zousiah ah a den hi. Hilezong amah
saang a pilzaw, theihna gil neizaw, thugen siamna neizaw leh nunneemtak, mi
vaidawn leh houlimdan siam Mosi a dem zoukei ahi. Tualeh banglam peuh a Ramases
in Mosi a phaklouh ziak in, apa’n a deihsak in a ngaisaang zaw chih a thei a,
apa tha kheng a Faro a Mosi a hung pankhaak diing launa a neih ban ah, Mosi leh
Nefertari a ki-ngai ua, tualeh Nefertari pen Faro zi ahih diing thu apa Faro in
a na gensa ahih tawh Mosi siatna diing Ramases in zon chihtak in a zong hi.
Mosi bulbal neilou ahi chihte leh heek theih na diing lampi om zousiah a
Ramases in Mosi a heek a, a siatna diing a zonlai in, ni khat Mosi saltang
Israel mi khat leh Egipt mi khat kihaauna a tuakkha a, tuachiin Egipt mipa a
thatta hi. Hih thu Ramases tungtawn a Faro bil a lut diing ahi chih leh a
Nefertari bil a lut diing ahi chih Mosi in a thei a, bulbal neiloupa bulbal
muhkhiat ahihtaak diing ziak in Mosi taimang hi.
4.
Pasian In Egipt Gam A Kileh Diing A Mosi A Sawllai A, Bangziak A Mosi Utlou A,
Suanlam Tamtak A Bawl E?
Achii leh a nam it, pasal hangsan Mosi in,
a nam mite a itna ziak in Egipt mite khat that in Egipt gam a nuseta a,
tuachiin Midian gam a siampupa inn ah a hung khawsata hi. Tuachiin Mosi in a
sunghpa gan honte ching in hinkhua a hung zangh a, hibang ahihlaitak in Pasian
in amah a sam a, Egipt a kileh a, a mi Israelte puikhia diing in thu a pia hi.
Hilezong Mosi in Egipt gam a nung phaak kiik diing haksa sa in a huphulh mahmah
a, tuachiin Pasian mai ah, hangsantak in suanlam tamtak a bawlta hi. Tuate
ahihleh hibang ahi:
Thugen siamna neilou: Mosi pen thugen
siamlou dan a kigen in Pasian kiang ah a utlouhna suanlam a bawl hi. Ataktak a
chih in Mosi pen, a tunglam a i na gensate uh bang in, thugen a siam mahmah hi.
Mi dang-awk: Hih zong pen suanlam maimai
ahi. Egipt kumpipa’n ama kiang a hawh mi thupi dangte leh kumpite vaidawn a,
siamtak a houlim a azak Mosi ahi a, a dang-awk ahi kei a, a utlouh ziak a
suanlam a a bawl ahizaw hi. Tualeh a dang zong tampi omkha in teh, hilezong
tuate ensau lou in, Egipt gam a kileh diing Mosi utlouhna ziakte i enzaw diing
uh hi.
Egipt gam a kileh diing Mosi utlouhna ziak
ahihleh:
1. A lawmnu (A first love nu) Nefertari
tawh kimuh diing a huphulh mahmah hi.
2. Anu Bithiah meel mu-ngam diing in a
ki-ngaihsun kei hi.
3. Ramases in a na thah mai diing a lau
hi.
4. Faro a tung a khasia in, a ngetnate a
pichinkei diing, chih a theih hi.
5. Egipt mipite ngaihsanpa pen, tun a
Muhdahpa uh ahita diing chih a thei hi.
Hite lou zong a dang genbeh ut tamtak a
omlai a, hilezong a sausimtak ziak in i hunsakta diing uh hi. Theihbeh ut na
neih leh www.dailystar.com
ah sim in.
Hih na sim thute tungtawn in Toupa Pasian
in thupha hung peta hen…

Comments
Post a Comment