CHRISTMASS TANCHIN
~ Pastor Thangdoulal Suantak
Kum
teng in Christmass i na zang chiat zeel sam na ua hi’n, Christmass bang genna
ahia chih theilou a, eima utdan leh nopsak dan bang zeel a, theihtawpsuah a
zang tampi i om maithei diing un a gintaak-huai hi. Tuaziak in Christmas chih
thubul theihsawm masa lehang a hoih diing in i ngaihsun uh hi.
1. Christmas Omzia Leh A
Na Kizakh Patdan
Christmas
chih kammal pen Saap haam in, “Mass of Christ” a na chi ua, hua pen ei haam a
gen diing hilehang, “Christ a diing a kikhopkhawm ni” chi lehang dik pen leh
kilawm hi. Oxford Dictionary of Current English in a taklatdan in, “Christmas,”
chih pen “Annual Festival of Christ’s Birth, celebrated on 25th
December” a chi hi. Catholic Encylopedia in Christmas chih kammal a hong
kipatkhiatna a taklat dan in, Christ chih pen, Old English gendan in, ‘Crites
Maesse’ ahi a, Jesu Khrist ziak a mipi kikhopna, genna mah ahi hi. Hih thumal
pen AD 1038 hunlai in a na zang panta ua, tualeh AD 1131 hun in zong, ‘Crites
Maesse’ chih kammal a na zangta uh hi. Greek Thukhun Thak ah, Christ chih min
a, a laimal/ haw-rop zakh masa pen uh ahihleh X chi a gelh ahihziak in, tuni
dong in mi tamtakte’n Christmas chih kammal a tom gelhna uah X’Mas chihte in a
gelh uh hi.
Kum
zabi 3na hunlai vel in, Rome khopi ah December 25th ni pen,
Christmas ni hi diing in a na zang panta uh hi. Tualeh AD 1783 hunlai in German
gam a Protestant mi, Paul Ernst Jablonski in, “December 25th ni pen
Rome Sawrkal in NI (Sun) a diing a a pawi zakh ni uh ahihziak in, ama’uh zui a,
hih ni Christmas ni a zakh pen ei Christiante a diing in a hoih pen kei diing
hi,” chi in a na gen hi.
AD
1889 hunlai in zong, Louis Duchesne in, “Christmas ni pen March 25th
a kipan a sim in, a kha 9na ahi,” chi in a na gen hi. Aziak pen, March 25th
ah “Annunciation” kichi pawipi khat a na kizang hi. Tuachiin tuni dong in,
December kha leh January kha chihte a Christmas zakh ahih diing chihte ah
ngaihdan tampi, mite’n a nei ua, tualeh September leh October kha lak aa
kizangh leh chih ngaihdan nei zong mi tampi, tuni dong in a omta hi.
(Eastern
Churches) Saklam gam a saptuamte’n January 6th pen Christmas ni
diing in a na zang ua, Armenian Saptuam in, tuni dong in January 6th
pen Christmas ni in a zangh den uh hi; tualeh AD 375 hunlai vel in Saptuamte’n
December 25 ni pen Holiday ni hi diing in a na phuangzaak ua, tualeh United
States lamte’n zong 1870 kum lai in 25th December pen Holiday ni hi
diing in a na phuang uh hi.
2. Hun-kal-zeh (Mediaval)
Hunlai A Christmas A Na Kizakh Dan
AD
800 hunlai vel in, Christmas ni in Charlemagne kiang ah Emperor lukhupi a na
pia ua, tuachiin hua hun a kipan in Christmas nipikaal in mi theih a lawhta
mahmah mai hi. Tualeh King Edmund zong, kum 855 lai in, Christmas ni mah in
Lal/ Kumpi hi diing a, thau-buak or thau-nilh in a na om hi. AD 1066 hunlai in
zong, Christmas ni mah in, King William I zong, Englang kumpi lukhu khuksak in
a na om hi.
AD
1377 lai in, King Rechard II in, Christmas lopna diing in Bawng 28 leh Belaam
300 tang-hial a na gou hi. Hichih hunlai a kipan in, ama’un Christmas Carol a
na zangta uh hi. Tualeh Mediaval hunlai a kipan in, Christmas ni pen
kilawmloutak in a na zangh touta ua, a hungiap chih om seselou a khamte, sum
kitah a kimawlna (gambling) chi tuamtuamte tawh Christmas hun a na zang ua,
silpiak lam ahihleh, Kumthak ah a pia uh hi. Tualeh a innte uh leh a kotmai
lakte uh, kilawmtak in, paak leh loupa etlawm tuamtuamte tawh a chei/zem uh hi.
3. Reformation leh
Christmas
Kam
zabi 19na hunlai, Saptuam kipuahthak hunlai in, Protestant lamkai khenkhatte’n
a Christmass zakhdante uh a sawisel ua, “Gam tampi a mite hinkhua siatlohna leh
sum-le-paai tampi seeng a vanh manphate kipiaktuahna a hun a Christmas i zakh uh
pen, i zakh diingdan uh ahikei,” chi thu a dinpih uh hi. Tuachih hunlai in
Roman Saptuamte zong a dingkip mahmah ua, tuachiin sahkhua-na lam a et in, Christmas a zangh
manpha diak uh hi. Hichih hunlaitak in England ah Civil War a om a, tualeh King
Charles I in zohna a ngah hi. Amah (King Charles I) ahihleh sahkhua na lam a
phattuam-ngai mi ahih dungzui in, kum 1647 hunlai in, public a Christmas zakh
diing pen a khaamta hi. Hichibang a a khaamna dante a suah tawh kiton in,
England khopi tamtak ah buaina a hung kipan a, mitampite’n a na zakh ngaina dan
uh bang in, a innte uh leh a leitualte uh kilawmtak a zem in a zangh teitei ua,
tuachiin Christmas ziak in Mediaval hunlai a saapte (mi kaangte) a na buai
valuai uh hi.
Hichibang
a Sawrkal in Christmas public a zakh diing a khaam nung, kum 1660 lai in, King
Charles II in, Christmas pen, zaleentak a mipi in zakh theih ahi, chi in a
phuangzaak kiikta hi. Tu hun dong in, Sahkhua a semtu khenkhatte ahihleh,
Christmas tungtaang ah a lungkim thei taktak kei uh hi. Hua hunlai in America
gamsung ah zong, Christmas zakh ut leh utlou, bial zousiah ah a om hi.
Tualeh
America gamsung a Revolution thupitak a tun hunlaitak in, Christmas pen,
Englishte custom a, a na ngaihsut ziak un a ngaihsak taktak kei uh hi.
President George Washington in kum 1777 lai in, Christmas ziak in Hesian
gaalkaapte a na doulawh hi. Hua kidouna pen Trenton War a kichi hi, chi a gen
pawl zong a om hi. Huachih hunlai in American saang in German gam Christmas a
kihahzak a, zong a ki-ngaisaangzaw thamtham hi. Tualeh Christmas thawm pen,
America gamsung a, a daih den diing lauhthawnna ziak in, kum 1820 tuamlak ah
British laigelh Christmas pamphlets tawh mi khenkhatte a hung kipanthak uh hi.
A
khonung in, William Winstanly, Charles Dicken, Washington Irving, Clement
Clearke leh Moore kichi mite panlakna tungtawn, Christmas tawh kisai a,
lungtang khoihkha, thugil leh manpha taktakte gelhkhiat in a hung omta hi.
Laigelhmi tamtakte’n Christmas pen, innkuan a kithuahkhawmna leh kipaaktak a
omna diing a ni poimawh ahihdante, Carol nopdante leh Christmas tanchinte
hoihtak a kanchian kawm a, a gelhlai un,
Harriet Beecher kichipa in a laibu masa pen, “The First Christmas in New
England,” chih thupi zang in a gelh a, “Christmas omzia diktak pen, shopping or
i bazar theih nalam un, i mangngilh siangta uh hi,” chihte a gelh hi. Hichibang
a Christmas tungtaang laibu hoihtaktakte tungtawn in America mipite’n Christmas
a hong ngaisaang panta uh hi. Tuachiin kum 1870 hunlai in President Ulyses in,
Christmas pen United States Federal Holiday hi diing in a phuangta hi. I tu hun
ua et in, America mipi 96% in Christmas pen nuamtak leh zaleentak in a zangh uh
hi.
Tualeh
Australia gam ah, Guiness World Record break hi diing in, kum 2008 lai in,
Christmas Parade a bawl ua, mipi nuai 3 saang a tamzaw a kipunkhawm uh hi. Hih
lou zong, kum teng a khatvei a bawl zeel uh, “Candle Light Night” a na chih pen
uh zong, Christmas Vaidawnna a zak ahi hi. Innkuan zousiah in Bombati/ Putuan a
de kawm in, mualzaang khat ah a paikhawm ua, Christmas late a unpi un a sa
khawm ua, laa siamte’n Christmas laa siamtak in a sa uh hi.
4.
Santa Claus leh Christmas Card
I
tulai khovel ua, naupangte’n zong, hua, hua, Christmas putek, chi a, a kawk theih
khop zah dong a, mite’n i theih uh Santa Claus pen, German-American Cartoon
bawl siam, Thomas Nast in 1863 kum a a na bawlkhiat ahi. Tualeh a siamkhiat
nung a kipan in a design, kum simsial in a khek a, tuachiin kum 1880 in, tu dong a Mass Puteek chi a, mi
zousiah in i meeltheih pen uh a hong siamkhia hi. Tualeh kum 1920 hun lak a
kipan in a hung minthang toutou hi. Latin America leh leitung a gam tamtak ah,
Santa in silpiakte a pua a, naupangte kiang ah a pia zeel hi; hua pen nausen
Jesu kiang a silpiakte tawi a piakna a etsakna ahi.
Christmas
Card masa pen ahihleh 1844 kum lai in, DCT Dobson kichipa’n a na hawmkhia hi.
Tualeh kum 1853 kum lai in, sum-meetbawlna in Sir Henry Cole kichipa leh JC
Horsley kichipa’n Christmas Card a na bawl masak pen uh, USA ah a na zuakkhia
uh hi.
5. Christmas leh Eite
Tulai
a eite Christmas zakhdan pen, AD 1377 hunlai a, King Rechard II in a na zatpih
dan tawh kilamdang tuanlou in, Christmas i chih chiang un, Bang sa e i goh
diing uh? Chih dokna tawh zawkkhawm ngal mai hi. Ni danglai in England ah,
“Christos Mass” chiin Saptuam pawlpi om masate’n a na zangh ua, Spain a saptuam
pawlpite’n “Natividad” a na chi ua, French a saptuam pawlpi masate’n “Noel” a
na chi ua, tualeh Germante a diing in “Ann ngawl a Pasian biakna hun” chi in a
na paipih ua, a German haam in, “Weihnacht” a na chi uh hi, hih pen
“Siangthoutak a laan or piakkhiatna zaan,” chihna ahi hi. Taanglai mi masate’n
hichibang in a na zang ua, tulai in eite’n bangchibang in i zanghta ua le?? A
khen a diing in kimuhkhawmna ahikha diing a, nu-ngaak leh tangvaalte a diing in
zong koppih zonna hun hoih a hikha maithei diing in i ngaihsun uh hi. Hih
Christmas hun pen eima hamphatna diing chiat a zak sawm vive kihisim chiat mawk
hi.
Christmas
pen puanthak a hamphatpih na hi maithei, silh-le-teen a hamphatpih na hi
maithei, sa limtak nekna a hamphatpih na hi maithei kha-diing hi. Nang hih
Christmas na hamphatpih bang in Pasian in hih hun poimawhtak ah, nang a hong
hamphatpih na diam?

Comments
Post a Comment